Nemlendirmenin gerekliliğini ve puroların yıllandırılmasının kıymetini birinci fark eden şirketlerden biri, 1907 yılında Duke Street’te mağazasını açan Londra’lı Alfred Dunhill’di.
Havana’dan İngiltere’ye geldikten sonra, Dunhill purolarının birçok, bir müşteriye satılmalarına müsaade verilmeden evvel en az on ay boyunca özel sedir kaplı “saklama odalarında” bekletiliyordu. Daha sonra, 1920’de Dunhill purolarını, kataloglarında puroların tazeliğini “… Yurt dışında ikamet eden Gezgin, Yatçı yahut Seegar İçici…” için korumak için harika olduğunu argüman ettikleri hermetik olarak kapatılmış teneke kutularda sunmaya başladı. Dunhill ayrıyeten, 500 ila 3.000 Havana purosu içeren “müşteri ikram dolapları” bulunduruyordu. O günler, bu türlü bir armağan aldığınızda, arkadaşlarınızın kim olduğunu bildiğiniz günlerdi.
İngiliz kararlılığı, 17 Nisan 1941’de, Aflred Dunhill’in The Blitz’de 30 Duke Street’teki ünlü dükkanı yerle bir edildikten bir gün sonra “müşteri hizmetleri” masasında vazife aldığı vakitten daha bariz olmamıştı. Londra’nın büyük bir kısmı moloz içinde olmasına karşın, Dunhill’s’de hala puro satın alabiliyordunuz,
Birinci Dünya Savaşı, Havana’nın Avrupa’ya akışını önemli halde engelledi (ama asla büsbütün durdurmadı). Fakat Amerika’nın kendi kendine yeten bir sanayisi vardı, zira tütün yetiştiriliyor ve purolar kendi ülkemizde üretiliyordu. Lakin, 1918’de Ateşkes ilan edildikten sonra puro dünyası, sigaraların artan popülaritesiyle çok daha yıkıcı bir darbe aldı. Puro satışları, giderek daha fazla insan daha ucuz, seri üretim sigaraya yöneldikçe 1920’lerde düşmeye başladı. Açıkça, fiyatları düşürmek, üretimi artırmak ve müşterileri geri kazanmak için bir şeyler yapılması gerekiyordu. Sigara fabrikalarından bir ipucu alarak, makineleşmenin karşılık olduğu anlaşıldı ve 1930’larda puro yapma makinesi birçok şirket tarafından benimseniyordu.
Cuesta-Rey ve Swisher üzere kimi firmalar bu eforun öncüleriydi ve makine üretimi puroları çok daha erken üretmeye başladılar. (Bu ortada, özgün puro imal makinesi ünlü kelam müellifinin büyükbabası Oscar Hammerstein tarafından icat edildi).
Makine üretimi purolar bir Amerikan fenomeni değildi, fakat bu teknik Avrupa’da da kullanılıyordu. Kalite düşmedi, zira bunlar büsbütün tütün purolarıydı ve birçoğu hala Havana yaprağıyla yapılıyordu. Ve üretim arttı; 1920’lerin sonunda, dünyanın en büyük puro şirketlerinden biri olan Jno. H. Swisher & Son yılda yüz milyon puro üretiyordu.
Tütün hala nispeten ucuzdu ve yeni mekanize seri üretimin devreye girmesiyle puroların fiyatı 1929’daki Büyük Buhran’a tam vaktinde düştü. Purolar artık üç tane bir nikel karşılığında satın alınabiliyordu ve kutular tahta yerine kartondan yapılıyordu. Neredeyse herkes haftada en az bir puro almaya gücü yetiyordu ve şık,Purolar, II. Dünya Savaşı sırasında ABD birliklerine gönderilecek favori bir ikramdı.
Ancak Havana purosu bile II. Dünya Savaşı’nın tahribatından muaf değildi. Küba, Büyük Britanya’nın o periyotta Küba’nın döviz kuru olan ABD dolarını dondurması nedeniyle, en büyük pazarlarından biri olan İngiltere’ye puro satamaz hale geldi. Puroya muhtaç olan İngiltere, dikkatini Karayipler’deki bir kraliyet kolonisi olan Jamaika’ya çevirdi. Bu, İngiliz sterlininin yasal ödeme aracı olduğu manasına geliyordu. Değerli olmasına karşın, Jamaika puroları İngiltere’nin alabildiği tek tam uzunluk purolardı. Aksi takdirde, Burma, Hindistan ve Brezilya’dan gelen tütünlerle yapılan küçük Hollanda tipi purolarla yahut İngiltere’deki birkaç puro üreticisi tarafından üretilen Carvallo, Manikin ve King Six üzere mahallî markalarla sınırlıydılar.
Ancak İngilizler her vakit puro üreticileri olarak değil, büyük puro içiciler olarak bilinmişlerdir. Rota açıktı. Jamaika puroları kısa müddette Büyük Britanya’da moda oldu; yalnızca savaş yıllarında değil, sonrasında da. Aslında, İngiltere’nin Havana purolarını tekrar ithal etmeye başlaması 1953’ü buldu. Elbette bu, 1850’lerde birtakım teşebbüsçü Kübalılar tarafından başlatılan fakat o vakte kadar zayıflamış olan Jamaika puro sanayisinin başına gelebilecek en âlâ şeydi. Aniden, Temple Hall, El Caribe ve Flor del Duque üzere markalar puro içicilerinin ilgi odağı haline geldi. Ayrıyeten, Küba’dan bir küme puro üreticisi Jamaika’da kendi fabrikalarını açtılar (dolgu ve bağlayıcı olarak Jamaika yaprağı kullandılar lakin sargı için gerçek Havana ithal ettiler) ve Fidel Castro ihtilalden sonra onları işletmelerini elden çıkarmaya zorlayana kadar bunları çalışır durumda tuttular. Savaş yıllarında Jamaika’da üretilen tüm orjinal Küba markaları ortasında, hala üretilen tek marka.
Günümüzde üretilen Macanudo, sırf artık bir Dominik Cumhuriyeti eseridir; buna karşın 2014 yılında dolgu karışımında yeni satın alınan Jamaika tütünü kullanılarak sonlu sayıda Macanudo Estate Reserve puroları üretilmiştir.
II. Dünya Savaşı’ndan sonra, yalnızca dünya genelinde değil, puro dünyasında da işler değişmeye başladı. Havana ithalatı yine başladıktan sonra bile, birçok İngiliz sigara içicisi kaliteli Jamaika tütününün tadını takdir etmeye devam etti. Savaş sonrası Amerika’da, birinci puro fiyat artışı gerçekleşti; on sente, sonra da kesim başı yirmi beş sente çıktılar. Yüksek süratli makinelerin artan kullanımı, kimi purolardaki narin sargıları yırtıyordu ve homojenize tütün yaprağı (HTL), başlangıçta yalnızca bağlayıcı olarak, lakin sonunda sargılar için de olmak üzere, Amerikan üretimi purolarda (hala Havana tütünü kullananlarda bile) kullanılmaya başlandı. 1950’lere gelindiğinde, büsbütün makine imali, seri üretim purolar yaratılmıştı. Bu düşük maliyetli eserlerin birdenbire ortaya çıkmasıyla rekabet etmek isteyen Küba bile, kendi makine üretimi purolarını üretmeye başladı. Üretimdeki bu çarpıcı değişim, bir Havana’nın fiyatını tam manasıyla yarıya indirdi ve yetmiş beş sente el üretimi bir Küba purosu satın almak için acı çeken sigara tiryakisi, artık makine üretimi bir Havana’yı bu fiyatın yarısına satın alabileceğini gördü. Ortalama bir adam sonunda bir Havana satın alabilirdi.
Havana purosunu Amerika’da tanınan yapan en değerli şey budur.
Ne yazık ki, Amerikalı sigara içicisinin Küba purolarına olan aşkı kısa ömürlü olacaktı. Küba ihtilali 26 Temmuz 1953’te başladı. Altı yıl sonra, Fidel Castro iktidara geldi. Komünist eğilimlerini bilenler, sorun olacağını evvelce gördüler. Lakin öbürleri görmedi. Sonuçta, Amerika, Castro’nun Fulgencio Batista rejimini devirmesini desteklemişti.
ABD puro üretiminde yüz yıllık bir gelenek. Birçok kişi için, Amerikan-Küba ilgilerinde rastgele bir çatlak olması düşünülemezdi. Yeniden de gazete okuyanlar, Lider Eisenhower’ın bir ambargo talep ettiğini biliyordu. Lakin bunu başarmak için Lider John F. Kennedy’nin olması gerekiyordu.
KENNEDY AMBARGOSU KÜBA TİCARETİNİ AZALTIYOR
1962’de Lider Kennedy, tüm ithal Küba mallarına ambargo (Kübalıların abluka olarak isimlendirmeye devam ettiği) ilan etti. Lakin dünyaca ünlü duyuruyu yapmasından on iki saat evvel, basın sekreteri Pierre Salinger’a bin adet H. Upmann Petit Coronas satın alma buyruğu verdi. Salinger, icra başkanı için küçük Küba purolarından bin iki yüz adedini toplayarak vazife davetinin ötesine geçti.
Ambargo birçok puro üreticisini ve puro içicisini hazırlıksız yakaladı. Her vakit ucuz olan Havana tütünü apansız fiyat olarak fırladı. Ambargodan evvel, Küba’da yetiştirilen tütün balya başına 150 dolara satılıyordu. 1962’nin sonunda, satışta bir tane bulunabildiğinde fiyat balya başına 1.000 doların üzerine çıktı. Panetela paniği başladı. Sigara içenler bulabildikleri Küba purolarının kalan stoklarını kaptılar. Fakat birtakım şirketler evvelce plan yapmış ve büyük Küba yaprağı depoları doldurmuşlardı. Sonuç olarak, ambargodan yıllar sonra bile Küba tütünüyle yapılmış purolar satın almak hala mümkündü. Bu, birçok şirketin ambargo sonrası şoku atlatmasına yardımcı oldu ve onlara Havana olmayan puroların yeni periyodundaki rollerini tekrar düşünmeleri için vakit verdi.
Ve ambargo birçok markayı yok etse de, başkalarının inşasına da yardımcı oldu. Bances, Tampa’da üretilmesine karşın, şirketin ambargo öncesi stok yapması sayesinde, büsbütün Havana purosu olduğu için ansızın ülkenin en tanınan purolarından biri haline geldi. Aslında, 1990’lara kadar, Martinez y Cia Havana Blend puroları hala 1959’dan kalma kısa dolgulu Küba tütünüyle üretiliyordu; başlangıçta dolgu %100 Havana’ydı, fakat giderek azalan kaynaklarla birlikte, sonunda %20’ye düştü. Tekrar de, bu mütevazı marka, Amerika’da yasal olarak satın alınabilen son Havana dolu purolardan biri olarak kaldı.
Ama 1962’de bile herkes birkaç şirket ortasında stoklanmış az ölçüdeki Havana tütününün sonsuza kadar dayanmayacağını biliyordu. Ve Amerika’da elle yapılan büsbütün tütünden yapılmış, uzun dolgulu bir puro üretmek çok kıymetli olurdu. On dokuzuncu yüzyılın düşük fiyatlı, el üretimi günleri çoktan sona ermişti. Puro şirketleri çılgınca öbür yerler aramak zorundaydı. Tıpkı sorun, Castro’nun mülklerinin ve sanayilerinin toplumsallaştırılmış bir biçimde ele geçirilmesinin akabinde memleketlerinden kaçan Küba puro üreticisi ailelerin birçoklarıyla karşı karşıyaydı. Küba, daha evvel hem yaprak hem de purolar için en büyük müşteri olan Amerikan pazarına kapalıyken, puro üreticileri nereye gidebilirdi?
Afrika’nın kuzeybatı kıyılarında Atlas Okyanusu’ndan yükselen Kanarya Adaları’nın İspanyol eyaletleri, apansızın birçok kişinin aradığı Mekke haline geldi. Elbette orada puro tütünü yetiştirilmiyordu lakin bu kıymetli değildi; tütün, Jamaika, Honduras ve Dominik Cumhuriyeti’nde halihazırda kurulmuş olan plantasyonlardan nakledilebilirdi. Daha da değerlisi, Kanarya Adaları’ndaki insanların on yedinci yüzyıldan beri İspanya için puro üretiyor olmasıydı. Fabrikalar aslında kurulmuştu. Uzmanlık oradaydı. Ve personeller İspanyolca konuşuyordu, bu yüzden Kübalılarla irtibat kurmak sorun olmayacaktı. Böylelikle, Montecruz, Don Diego, Don Marcos ve daha sonra Havana dışındaki birinci H. Upmann’ın ortaya çıkmasıyla, tütününü ithal etmek zorunda olan kayalık bir adada el imali Kanarya Adaları purosu destanı doğdu.
Puro üreticileri de suların üzerinden Jamaika’ya yanlışsız yenilenmiş ve şehvetli bakışlar atıyorlardı; Jamaika da tıpkı cazibeye sahipti.
Yetenekli emekçiler ve evvelce var olan fabrikalar, fakat bu ülkenin kendi tütününü yetiştirmesi üzere ek bir cazipliği de vardı. Aslında, puro üreticisinin Kanarya Adaları’ndan göçünü başlatan, her vakit tanınan olan Macanudo’suyla Jamaika’ydı.
Karayipler’deki öbür bölgeler de kur yapıyordu, Dominik Cumhuriyeti bilhassa cazipti. Bu geniş tropikal adanın kadim Taino yerlileri M.Ö.’den (Kolomb’dan önce) beri tütün yetiştiriyor ve içiyorlardı. Lokal purolar 1902’den beri üretiliyordu. Ve daha yakın vakitte, 1930’dan 1960’a kadar Moca köyünde gelişen bir puro üretim sanayisi gelişmişti. Küba’dan ve Orta ve Güney Amerika’dan gelen yepyeni çalışanların birden fazla hala oradaydı. Birçoğu yakındaki Santiago kentine taşınmıştı. Lakin daha da büyük ehemmiyet taşıyan şey, Rio del Yaqui del Norte sularıyla ikiye bölünen yemyeşil Cibao Vadisi’nin, Küba hariç, civardaki öteki tüm bölgelerden daha verimli ve üretken tütün çiftçiliği topraklarına sahip olmasıydı. Aslında, Dominik’te yetiştirilen tütünün inkar edilemez kalitesi, Kanarya Adaları purolarının birçoklarında çoktan ilgi ve lezzet buluyordu. Tek sorun, Dominik Cumhuriyeti’nin, Karayipler’deki kuzenlerinin birçok üzere, ihtilallere yatkınlığı olmasıydı. Ayın Diktatörü kulübünde bir imtiyazlı üyelikle, hükümetin kendisi kurulmamışken yeni bir sanayi kurmaya çalışmak sorun olurdu. Tekrar de, çağdaş Dominik purosu 1972’de gerçeğe dönüşmeye başladı. Bugün, demokratik eğilimli bir hükümetle, Dominik Cumhuriyeti, yılda seksen milyondan fazla el imali puro (çoğu Amerika Birleşik Devletleri’ne gidiyor) ve sekiz milyon makine üretimi puro ihraç ederek, dünyanın önde gelen birinci sınıf puro üreticisi haline geldi.
Dominik’de puro sanayisinin tekrar doğuşu ve İspanya’nın Kanarya Adaları’nda üretilen tütün eserlerine yönelik sübvansiyonları geri çekmesi üzere bahtsız bir zamanlamanın bir ortaya gelmesiyle birlikte, birçok puro üreticisi operasyonlarını Dominik Cumhuriyeti’ne taşımaya başladı. Lakin Dominik Cumhuriyeti, puro sanayisinin yeni keşfedilen Ana Damarındaki tek altın külçesi değildi. Batıda, tıpkı tropikal ılıman bölgede Honduras bulunuyordu. Dominik Cumhuriyeti üzere Honduras da siyasi huzursuzluklardan nasibini almıştı. Lakin, 1960’lı yıllarda Küba ihtilali ve akabinde gelecek ambargo olasılıkları birinci kere tartışılmaya başlandığında dağlık ormanları ziyaret eden tütün yetiştirme uzmanları için aşikar olan eşsiz bir toprak kalitesine de sahipti. Sonuç olarak, 1962’de tütün uzmanı Angel Olivas ve merhum puro üreticisi Frank Llaneza üzere öncüler, ticaretlerine devam etmek isteyen tecrübeli göçmen Kübalıların yardımıyla yeteneklerini birleştirerek Honduras’ta puro üretmeye başladılar.
Ancak uzun yıllar boyunca Honduras purolarının gelişimi, Honduras tütünü dışında rastgele bir şeyin kullanımını yasaklayan milliyetçi bir yasa tarafından engellendi. Neyse ki, bu mani 1970’lerin ortalarında kırıldı. Böylelikle, dünyanın başka bölgelerinden gelen tütünlerin Honduras topraklarında yetişebileceği ve güzel yetişebileceği keşfedildiğinde Honduras purolarının tüm potansiyeli ortaya çıktı. Yeni kurallar ayrıyeten öbür ülkelerden gelen tütünlerin ithal edilmesine ve puro üretim sürecinde kullanılmasına müsaade verdi. Bu gelişen sanayinin kıymetini fark eden ve pazara açık olan yeni bir hükümet, daha evvel Jamaika ve Dominik Cumhuriyeti’nde kurulmuş olanlara misal bir hür bölge kurdu ve puroların ağır vergilendirme mahzuru olmadan ihraç edilmesini sağladı. Sonuç olarak, bugün Honduras puroları dünyadaki rastgele bir puroyla kalite ve fiyat açısından rekabet edebilir hale geldi.
Ve günün sonunda tabi ki slogan tütün ve tütün mamülleri sıhhate ziyanlıdır.
Keyifle ve sıhhatle.
Tütünün tarihi haftaya devam edecek…
Keyfiniziz Kahyası yazdı…
Murat Küçüksu